 |
| D
A T A S H E E T |
Oorspronkelijke
titel:
Astérix et Cléopâtre
Eerste druk FR: 1965
Eerste druk NL: 1970
Uitgever:
De Geïllustreerde Pers NV Amsterdam |
|
 |
| Herdruk
Dargaud
(1983-1984) |
|
|
|
 |
Om te bewijzen dat de Egyptenaren nog steeds een geniaal volk zijn,
zal koningin Cleopatra in drie maanden een luxueus
paleis laten bouwen. Architect Tekenis roept daartoe de hulp in
in van zijn oude vriend Panoramix. Asterix en Obelix vergezellen
hem naar Egypte. Ondanks de tegenwerking van Tekenis' rivaal Plurkis
en later van Julius Caesar zelf, slaagt de bouw
van het paleis. Voor één keer krijgt Obelix een paar
druppels toverdrank om uit een pyramide te kunnen ontsnappen. En
passant trapt hij ook de neus van de sfinx af. De neus van Cleopatra
speelt trouwens een opmerkelijke bijrol.
Een opsomming van opmerkelijke namen:
• Tekenis (teken 's): de architect
• Klerkis (klerk): de schrijver die tevens optreedt als feilloze
vertaler
• Caponis (naar Al Capone): de misdadige
vriend van Plurkis
• Cassius (naar Cassius Clay oftewel de legendarische
bokser Mohammed Ali): de Romeinse krachtpatser
Een overzichtje van (onvertaalde) knipoogjes, historische
verwijzingen, cameo's en trivia:
• In 1963 werd de film Cleopatra gereleased met Elizabeth
Taylor, Richard Burton en Rex
Harrison in de hoofdrollen. Het geraamde budget van 2 miljoen
dollar werd waanzinnig overschreden tot 44 miljoen dollar, in die
tijd een absoluut record waarna het lange tijd als de duurste film
ooit gold. Het kostte bijna de kop van filmstudio 20th Century
Fox, het verwoestte menig carrière van betrokkenen
en de film kende een controversiële opname. Op affiches en
promotiemateriaal werd dan ook reclame gemaakt met de slogan "de
grootste film ooit gemaakt". Niet alleen de tekening op de
cover van het album is een regelrechte knipoog van formaat naar
het filmaffiche, ook de opsomming verwijst naar het moeizame geboorteproces
van de film. In "het grootste avontuur dat ooit getekend werd
voor de totstandkoming van deze monsterproductie" werd gebruikt:
14 liter Oost-Indische inkt, 30 penselen, 62 zachte potloden, 1
hard, 27 vlakgommetjes, 38 kilo papier, 16 rolletjes schijfmachinelint,
2 schrijfmachines en 67 liter bier.
In de Engelse vertaling worden 366 pints ofwel 200 liter bier gedronken.
• De strip kent ook twee filmversies. Een eerste keer in 1968
als tekenfilm geregisseerd door René Goscinny,
Albert Uderzo en Lee Payant. Een
tweede keer in 2004 als de speelfilm Mission Cleopatra
geregisseerd door Alain Chabat met Christian
Clavier als Asterix, Gérard Depardieu
als Obelix en Monica Bellucci als Cleopatra.
• De talrijke keren dat de neus van Cleopatra in het album
wordt bezongen, is een uitlopertje van een bekende uitspraak van
Blaise Pascal. Deze man van de wetenschappen, letteren
en het geloof uit de 17de eeuw schreef ooit: "Si le nez
de Cléopâtre eût été plus court,
la face du monde en eût été changée"
= "Als de neus van Cleopatra korter was geweest,
dan zou het aangezicht van de wereld er anders hebben uitgezien".
Het citaat verscheen in het boek Pensées in een
gedicht getiteld Vanité. La cause et les effets de l'amour.
Cléopâtre.
De oude Egyptenaren geloofden dat de neus "de zetel van het
leven" was. Je kon iemand uitschakelen door zelfs maar zijn
of haar neus van zijn of haar afbeelding te verwijderen. Genoeg
documentatie voor Goscinny, is het niet?
•
Cleopatra stond inderdaad bekend als een driftige
vrouw.
•
Een eerste ode aan Cleopatra's neus
door Julius Caesar. Caesars verblijf in Egypte
levert een zoon op (de moeder is dus Cleopatra, hè), maar
blijft in dit album onbesproken. Pas met het album De Zoon van
Asterix krijgen we een nieuw historisch feit aangereikt.
•
De troon waarop Cleopatra
zetelt is uit de film Cleopatra geplukt.
•
Grapje over nasynchronisatie.
Goscinny en Uderzo hebben de film
Cleopatra wellicht in een gedubte versie bekeken.
•
In het dobbelspel gooit Panoramix 421,
de ogen van een in Frankrijk bekend dobbelspel (zie ook de spionagereeks
421 van tekenaar Eric Maltaite en scenarist
Stephen Desberg). Maar buiten Frankrijk kent amper
iemand het dobbelspel. Voor de Engelse editie werden de ogen op
de dobbelstenen veranderd naar drie zessen.
•
"Beste vriend! Ik ben ten zeerste verheugd je weer te zien."
Helaas, maar in het Frans is dit citaat een welluidend alexandrijn,
een versregel van zes jamben.
•
Panoramix heeft het over de beroemde bibliotheek
in Alexandrië.
•
Een andere reden waarom Idefix niet meemag naar Egypte is eigenlijk
ook een beetje omdat het een land is waar de kat
vereerd wordt.
•
De naam van de boot is Pieremachochelis,
de Egyptische -is versie van pieremachochel, volgens de Van
Dale een 1. lompe, logge vrouw en 2. gehuurd roeibootje.
Wij vermoeden dat de naam dus op de tweede betekenis slaat.
•
"Egyptische schuit aan stuurboord!" Oeps, de piraat in
het kraaiennest kan de R
hier plots wel uitspreken.
| plaat
6, prent 9 / plaat 7, prent 1 |
•
De vuurtoren van Pharos
was één van de zeven antieke wereldwonderen.
•
Het lievelingsontbijt van Cleopatra wordt opgediend:
parels geweekt in wijnazijn,
een historische anekdote. Cleopatra poogde op een fabuleus banket
indruk te maken op haar gast Marcus Antonius met
dit brouwsel. In de Franse versie zijn het slechts twee parels.
De Nederlandse vertaler koos voor meer decadentie, het zijn er vier.
•
Ode nummer twee aan Cleopatra's neus,
ditmaal door Asterix en Panoramix.
•
"Neee... Ik werk niet met slaven,
bovendien is er een tekort! Dit zijn bouwvakkers, gewone werknemers!"
In weerwil van wat we eeuwenlang hebben aangenomen — dus ook
door Goscinny — toonde een recent onderzoek
aan dat er geen slaven zijn gebruikt bij de bouw van de piramiden,
maar effectief goed doorvoede arbeiders. Goscinny verwerkte weer
maar eens, zonder het zelf te beseffen, een grote weerslag van de
werkelijkheid. Het geeft alleszins ruimte voor een reeks grappen
rond werken in ploeg (plaat 10, prent 3), overuren (plaat 10, prent9),
staking (plaat 11, prent 8), arbeidsovereenkomsten (plaat 12, prent
2 en 4) en diverse meer.
•
Plurkis' hulpje heet Caponis,
een Egyptische variant op Al Capone.
•
Obelix heeft uitspraakproblemen
in zijn wil om een Egyptisch woordje mee te praten. Dan maar grijpen
naar doorslaggevender argumenten: de blote hand.
•
Toeristische standjes
zijn blijkbaar al aanwezig bij de sfinx en de piramiden.
•
En zo heeft de sfinx van Gizeh dus
zijn neus verloren. De waarheid klinkt anders, maar
is minder grappig. De Turken gebruikten de neus eeuwen later namelijk
voor de lol als doelwit voor hun kanonnen.
•
Alle Egyptische kunstenaars maakten portretten in zijaanzicht.
•
Zicht op de piramiden,
een tweede van de zeven antieke wereldwonderen. Obelix toont zich
in deze als een chauvinistische cultuurbarbaar: "Bah! Geef
MIJ maar menhirs".
•
En Panoramix wil Obelix vermanen: "Twintig
eeuwen zien op je neer". Het zou een verwijzing
zijn naar een citaat van — alweer — Napoleon
Bonaparte die zijn leger moed insprak met de woorden: "Veertig
eeuwen zien op u neer".
•
Hola, Obelix drinkt van de toverdrank.
Volgens deel 30: De Beproeving van Obelix zou hij terstond
moeten verstenen.
•
Na veertig eeuwen hebben de piramiden nog steeds niet al hun geheimen
prijsgegeven. Zo zijn er veel meer ruimtes
en gangen ontdekt dan vroeger bekend. En het was
het al een wirwar van gangetjes en een doolhof van jewelste. In
de eerste plaats was dat bedoeld om grafschenners (ook in de Egyptische
periodes) te ontmoedigen. De farao's die werden begraven in hun
piramide kregen namelijk grote fortuinen en schatten mee om hun
tocht naar en hun verblijf in het eeuwige dodenrijk comfortabeler
te maken.
•
Een derde ode aan een neus,
maar nu krijgt Idefix de complimenten voor zijn speurneus.
•
Nu is Asterix de cultuurbarbaar. Hij en Obelix wisselen van mening
over de obelisken voor de tempel van
Carnac nabij Luxor die zou misstaan in hun stadje.
Eén van deze obelisken staat nu in Parijs op de Place de
la Concorde.
•
Hahaa, een opmerkelijke intrede van Cleopatra,
"incognito" nochtans. Voor de prachtdecors, -kostumering
en -objecten haalde Uderzo meer dan eens inspiratie
uit de film Cleopatra. Met name deze praalwagen kan je
spotten in de film.
•
Vierde ode aan de neus,
bezongen door Asterix, Panoramix, Obelix en een instemmende Idefix.
•
Hier ontbreekt de vertaling van het tekstkadertje. In het Frans staat er "Peu après", "Even later" dus.
•
Vijfde ode aan de neus
van een slaaf.
•
Ode nummer 6 door Panoramix. Maar toch ook een punt van kritiek
op het karakter van
de Egyptische heerseres.
•
"Hm... Niet kwaad! Maar ik heb mezelf nu al genoeg van opzij
afgebeeld gezien! Beeld m'n gezicht 'ns driekwart af!" strookt
niet met de Egyptische zijaanzichtafbeeldingen.
De kunstenaar merkt dan ook op: "Aha!... U houdt van moderne
kunst!?"
•
Zelfs de agent staat in typisch zijprofiel.
•
In deze periode werd Asterix voorgepubliceerd
in het Nederlandse striptijdschrift PEP. In de krant de
"Farao Graaf" zien we de strip "Toengis" naar
de reeks Toenga van Aidans dat toen ook
in PEP liep. De reeks "Isis en Adonis" is een
folieke. Algemeen beschouwd zijn de Egyptische hiërogliefen
ook een rechtstreekse voorloper van het moderne stripverhaal. In
het Frans heet de "Farao Graaf" de "Pharaon-Soir"
en de stripreeksen "Chéri-Bibis" en "Isis
de mon Cœur".
•
"Ik dacht dat Tekenis een architect uit het jaar 0 was, z'n
tijd ver vooruit, zo'n experimentele nieuwlichter!" Hier kan
je eindeloos over discussiëren of deze uitspraak van Julius
Caesar een anachronisme
is of niet. Caesars uitspraak doet hij in ongeveer 50 voor Christus
met een verwijzing naar het jaar 0 in welk Tekenis een moderne architect
zou zijn. Maar hoe kon Caesar voorspellen dat vijftig jaar later
(of daaromtrent) er een kindeke Jezus zou geboren worden?
•
In krachtpatser Cassius willen we zeer graag Cassius
Clay (zeg maar vlug Mohammed Ali)
herkennen.
•
Woordspeling: krijgstuig
en "Dat tuig krijgen we wel!..."
•
Zevende neusvermelding,
al is het hier Cleopatra die het heeft over het snuitje
van Idefix.
•
Geen ode door Julius Caesar, maar wel een opmerking
over de neus van Cleopatra...
•
... Gevolgd door een opmerking van de verteller die het ons nog
eens onder de neus
wil wrijven.
•
Oké, hier bewijst Tekenis zich als een vooruitziend architect.
Hij heeft zomaar eventjes het huis met zadeldak
("puntdak") op papier toevertrouwd.
•
Twee keer denkt Panoramix aan DE neus.
Tussenin verspreekt hij zich voor de neus weg: "Uw neus...
eh... Majestueus genereus aanbod! Dank u zeer, bij Beleneus... eh...
os!"
•
"Wij staan volledig tot uw beschikking, o koningin... En wanneer
er nog eens iets moet gebeuren... een kanaal van de Middellandse
Zee naar de Rode Zee bijvoorbeeld". Asterix voorspelt het Suezkanaal
van Fransman Ferdinand de Lesseps.
•
Panoramix blijft maar kwinkelieren over Cleopatra's
fraaie neus...
•
... Terwijl Obelix met de Egyptische obelisken
in zijn hoofd blijft zitten. Abraracourcix (Heroïx) toont zich
hier vol chauvinistisch onbegrip voor het moderne en niet-Gallische
van Obelix' nieuwerwetse menhirs. |
 |
|
